2.3. Đại Đạo Khai Minh khôi phục văn hóa của đất nghìn năm văn vật
Thừa Sử Lê Quang Tấn có ghi nhận câu chuyện:
Ông Huỳnh Thành Tỉnh 69 tuổi, một vị kỳ mục thông suốt cuộc sống của đồng bào làng Lưu Xá có một nhận xét thâm thuý: với đà tiến triển của đạo Cao Đài như thế này thì sớm muộn gì toàn cả dân làng Lưu Xá đều sẽ nhập môn theo đạo Cao Đài hết.
Tôi biết rõ có những người trước đây thường hay kiện cáo, tranh giành từng tấc đất, từng lời nói. Mỗi khi ra họp việc làng rầy rà nặng nhẹ cùng nhau không tiếc lời, có khi còn say sưa đánh đấm nhau phải đưa đến cửa quan phân xử. Hương chức làng chúng tôi hết sức khổ tâm với họ. Nhưng hôm nay sau khi họ nhập môn vào đạo Cao Đài rồi, chúng tôi vô cùng ngạc nhiên nhìn thấy tánh tình họ thay đổi, hiền lành đạo đức hơn trước gấp trăm lần.
Điều đáng lưu ý hơn nữa là đạo Cao Đài chủ trương tự do và dân chủ thực sự. Dân chủ trong việc làm, lễ độ trong việc giao tế với nhau: cha ra cha, con ra con, thầy ra thầy đâu ra đấy. Nhứt là bình đẳng trong việc ma chay, dù giàu hay nghèo đều được tụng kinh tang lễ như nhau, không phân biệt sang hèn. Không như những nơi khác, người chết nhiều tiền bạc được tụng nhiều kinh chuông trống nổi lên ầm ĩ, còn kẻ không tiền thì chỉ một vài biến kinh đọc vội vã cho xong việc.
Một bằng chứng chính tôi chứng kiến là đạo Cao Đài đã âm thầm xoá bỏ giai cấp, trừ bỏ mê tín dị đoan được biểu hiện tại Lưu Xá này, là lễ an táng một ông “già mỏ” đã nói lên tinh thần đồng Đạo, không phân giai cấp nghèo hèn và nêu cao câu “Cùng nhau một Đạo tức một Cha” mà người tín đồ hằng nằm lòng khi nhập môn vào Đạo.
Trước năm 1945, tại các miền quê Bắc Việt đều sử dụng một người đi truyền rao lệnh quan cho dân làng. Người truyền lệnh đánh mỏ 3 tiếng “cốc, cốc, cốc” mà các vị lý Trưởng trong làng thường gọi là “thằng mỏ” (để gọi người truyền rao tin tức). Người làng ít ai tranh giành chức mỏ này cả bởi “mỏ” là vị trí thấp kém chỉ dành cho những ai không có miếng đất hay nghề nghiệp gì để kiếm sống. Do đó, người ta rất khinh miệt, ít ai giao du với người mỏ. Trong những ngày hội hè đình đám, người mỏ ngồi riêng một mâm và chỉ được ăn khi đã hầu hạ xong các bậc đàn anh trong buổi lễ. Với địa vị “mỏ” thấp hèn này thì ít có người tranh giành chỉ có cha truyền con nối mà thôi.
Làng Lưu Xá có một ông già mỏ, đảm nhận trách vụ đánh mỏ để báo tin cho đồng bào trên 30 năm qua, ông mới xin nhập môn vào đạo Cao Đài. Hằng ngày ông già mỏ rất hăng say với bổn đạo trong làng chăm lo việc Đạo cùng tham dự các lễ tang tế sự. Khi ông già mỏ qui vị vì tuổi cao sức yếu lúc 71 tuổi, đã được sự nhiệt tình giúp đỡ lo việc ma chay cho ông già mỏ vô cùng chu đáo.
Đặc biệt trong lễ tang ông già mỏ có cả chức sắc truyền giáo tại Bắc Hà chẳng quản đường xá xa xôi đến nhà ông già mỏ thực thi trách nhiệm của mình với đạo hữu, chăm lo việc an táng với các chức việc và bổn đạo Cao Đài vùng Lưu Xá, biểu hiện tinh thần đồng Đạo như anh em một nhà.
Bổn đạo ở các làng cận nhà ông già mỏ cũng kéo đến để chung lo ma chay cho ông hết sức chu đáo. Nhứt là những mâm quả phẩm được dâng cúng trước linh cửu đã nói lên tình nghĩa đậm đà của người đã sống đối với người chết, không phân biệt giai cấp sang hèn khinh trọng chi cả.
Nhứt là buổi lễ cầu siêu ông già mỏ gây nhiều ngạc nhiên cho đồng bào tại làng Lưu Xá, bởi đồng bào phân vân không biết ông già mỏ làm gì mà được bổn đạo Cao Đài chiếu cố đọc kinh kệ, có lễ nhạc, đăng điện hết sức trang trọng như thế. Bởi họ đã từng chứng kiến suốt mấy mươi năm qua biết bao trường hợp trong làng Lưu Xá này, chưa có đám tang nào linh đình trang trọng như đám tang ông già mỏ, vì bổn đạo Cao Đài mặc đạo phục trắng lớp cả sân nhà.
Sau nghi lễ cầu siêu xong, số đạo tỳ mặc đồng phục màu đen giềng trắng vào bái quan, tiếng trống kèn hoà lẫn nhau nhịp nhàng gây hiếu kỳ của đồng bào làng Lưu Xá, già trẻ đều kéo đến dự lễ tang ông già mỏ chật cả đường đi.
Lá cờ đạo ba màu vàng xanh đỏ dẫn đi trước, kế tiếp là lá phướn Thượng Sanh và biển hiệu Đạo ghi rõ hàng chữ ĐẠI ĐẠO TAM KỲ PHỔ ĐỘ tiến lần ra đường. Mấy mươi em đồng nhi nam nữ trong bộ đồng phục trắng liên tiếp tụng kinh cùng tiếng nhịp sanh hoà lẫn với tiếng đờn của dàng nhạc cổ truyền mang âm sắc Nam bộ, du dương trầm bổng khẩn cầu cho vong linh người quá cố mau được siêu thoát.
Linh cửu ông già mỏ vượt qua hàng trăm bạn đạo nam nữ đứng 2 bên lề đường nối tiếp theo sau linh cửu. Hình ảnh đẹp nhứt trong lễ an táng ông già mỏ là một dòng người trắng lớp trong bộ đồng phục của Đạo Cao Đài nổi bật trên thềm thảm xanh của đồng ruộng miền Bắc. Hàng trăm Chức Việc và bỗn đạo nam nữ từ Hà Nội và các địa phương lân cận trong bộ đạo phục trắng xếp hàng hai đi theo gia đình tang gia, đưa tiễn ông già mỏ ra đến phần mộ. Trước tình đoàn kết thương yêu giúp đỡ lẫn nhau của người tín hữu Cao Đài hoàn toàn biểu hiện trong buổi đưa đám ông già Mỏ, khiến cho đồng bào hiếu kỳ tập hợp theo vệ đường xem đoàn người mặc y phục trắng đi ngang qua.
Một bà cụ đứng bên vệ đường xem lễ tang có lời khen tặng: ông già mỏ này tốt số thật! Đám ma lão to và đông đảo trang nghiêm gấp mất lần đám ma ông Tiến Chỉ! Kế tiếp một cụ ông phụ hoạ: ông già mỏ nghèo xát xơ, chết khỏi tốn kém gì cả.
Bổn đạo Cao Đài từ xa kéo đến chung lo với người đạo ở làng Lưu Xá trợ giúp gia đình ông già mỏ đủ mọi thứ, nhứt là lễ tang ông Già Mỏ hết sức linh đình trang nghiêm suốt 2 ngày đêm nhạc lễ kinh kệ không dứt, xoá tan giai cấp ở làng Lưu Xá kể từ lễ tang ông già mỏ.
Đồng bào hằng nhắc nhở lễ tang ông già mỏ và không tiếc lời ngợi khen bổn đạo Cao Đài tổ chức nghi lễ an táng ông già mỏ hết sức long trọng chưa từng thấy trong vùng.
Chính vì thế, tinh thần đoàn kết tương thân tương ái của người tín hữu Cao Đài miền Bắc lúc bấy giờ là một nỗi lo âu không bờ bến của thực dân Pháp tại Bắc Hà.